Kuksa z czeczoty brzozowej. Jak wyrzeźbić kuksę?

Kuksa to drewniany kubeczek, który od setek lat jest ręcznie wykonywany i używany przez lud Saami w Laponii – północnej Skandynawii. Tradycyjna kuksa wykonana jest z czeczoty brzozy, czyli specyficznego narośla, które znajdziesz na wielu gatunkach drzew, w szczególności na brzozie. Drewno czeczoty brzozowej jest bardzo gęste, usłojenia są nieregularne, dzięki czemu kuksa wykonana z tego kawałka drewna jest unikalna, piękna i bardzo wytrzymała. Znalezienie odpowiedniej czeczoty nie jest łatwe, dlatego do zrobienia kuksy można użyć tradycyjnego drewna brzozy.

Do zrobienia kuksy oprócz narzędzi i podstawowych umiejętności będziecie potrzebowali trochę cierpliwości. Jak w przypadku każdego rękodzieła efekt końcowy powinien wynagrodzić wam mozolną pracę. Najłatwiej jest wykonać kuksę ze świeżego drewna, które jest stosunkowo miękkie i łatwo poddaje się obróbce. Kluczową rzeczą w pracy ze świeżym materiałem jest jego odpowiednie zabezpieczenie przed szybki przesuszeniem, które może spowodować, że kuksa popęka. W trakcie rzeźbienia najlepiej przechowywać kuksę w worku ze strużynami z drewna. W ten sposób kuksa będzie wysychała powoli. Po finalnym wykończeniu należy natomiast zaimpregnować kuksę olejem lnianym i woskiem pszczelim.

Kuksa – narzędzia do rzeźbienia

Kuksę można wyrzeźbić posługując się podstawowym zestawem narzędzi, który zawiera zawiera nóż łyżkowy lub dłuto wygięte. Oczywiście im nasz warsztat jest bogatszy tym praca będzie szła lepiej :).

1. Piła – do szybkiego pozyskania materiału. Do ścięcia czeczoty używałem składanej piłki Silky Pocketboy 170, dzięki czemu drewno od razu było równo i gładko przycięte i gotowe do rozpoczęcia rzeźbienia.
2. Siekiera – do wstępnej obróbki najlepiej wykorzystać małą siekierkę, toporek o niezbyt ciężkiej głowni. Siekiera Hultafors Classic Trekking idealnie się sprawdziła. Siekiera jest poręczna, wyważona i bardzo ostra, dzięki czemu prac przebiega sprawnie, a ręka się nie męczy.
3. Nóż łyżkowy – narzędzie niezbędna. Nożem łyżkowym wybierzemy wnętrze kubeczka. Najlepiej sprawdzi się nóż łyżkowy z dwustronnym ostrzem np. Mora Wood Carving 162.
4. Dłuto rzeźbiarskie wygięte – dłuto znacznie przyśpieszy wybieranie wnętrz naszego kubeczka, szczególnie w początkowej fazie, zanim użyjemy noża łyżkowego.
5. Nóż – do wstępne, zgrubnej obróbki można wykorzystać praktycznie każdy ostry nóż bushcraftowy np. Morakniv, Hultafors itp. Do precyzyjnego wykończenia idealnie sprawdzi się precyzyjny i ostry nóż do rzeźbienia Mora Wood Carving 120, Mora Wood Carving 106 lub inne modele z serii noży do rzeźbienia.
6. Stół rzeźbiarski, imadło itp. czyli coś w czym będziemy mogli unieruchomić klocek drewna. Rzeźbienie kuksy w samych dłoniach jest teoretycznie możliwie ale bardzo bardzo mozolne i dla wykonalne zwykle przez doświadczonych rzeźbiarzy. Kształtowanie kuksy, dłutowanie (łyżkowanie) najlepiej jest robić unieruchamiając drewno choćby w imadle.
7. Papier ścierny, wełna stalowa – czyli materiały do finalnego wykończenia. Warto mieć zestaw papierów o kilku gradacjach np. 80, 200, 400, 600 i >1000.

Kuksa – rzeźbienie

Pozyskanie odpowiedniego materiału to pierwszy i czasami najtrudniejszy etap. Czeczotę pozyskaliśmy z powalonej brzozy. Czeczota była nie duża, idealna na mały kubeczek. Najlepszym i najszybszym sposobem pozyskania czeczoty jest jej odpiłowanie. Nie uszkadzamy dzięki temu materiału, a krawędź drewna jest gładka i drewna od razu jest gotowe do kolejnego etapu obróbki. Nie polecamy odrąbywania czeczoty, o ile nie ma inne opcji.

Wstępną obróbkę wykonujemy za pomocą małej siekierki i noża. Wyznaczamy kształt kubeczka. W naszym przypadku kształt i wielkość czeczoty umożliwił wykonanie kubeczka bez dużego uchwytu. Nie jest to jednak problem.

Łyżkowanie rozpoczynamy po unieruchomieniu drewna np. w imadle. Jeżeli dysponujemy wygiętym dłutem rzeźbiarskim to najlepiej nim rozpocząć ten etap rzeźbienia. Wybieranie drewna za pomocą dłuta idzie szybko i dość łatwo. Ostateczną głębokość i kształt nadajemy za pomocą noża łyżkowego. W tym przypadku najlepiej sprawdzi się nóż z dwustronną krawędzią tnącą.

Kuksę kształtujemy za pomocą noża do rzeźbienia. Jet to bardzo mozolne dlatego odpowiedni i ostry nóż jest tutaj niezbędny. Noże Morakniv Mood Carving sprawdzą się tutaj idealnie.

Kubek wykańczamy stopniowo za pomocą papierów ściernych postępując od najgrubszej do nadrobniejszej granulacji tj. od papieru o najmniejsze liczbie do największej 🙂  O ile zewnętrzną część kubeczka można pozostawić wykończoną bez nadmiernego pietyzmu to wnętrz warto wyszlifować dokładnie.  Jeżeli kubek rzeźbiona była ze świeżego materiału to należy jej zapewnić stopniowe, spokojne suszenie, tak aby nie popękała. Kubeczek przechowujemy w worku ze strużynami aby stopniowo oddawał wilgoć. Na koniec kuksę impregnujemy olejem np. lnianym, wcierając warstwę po warstwie do póki drewno będzie chłonęło olej.

Zrobienie kuksy jest pracochłonne ale taki kubek posłuży wam z pewnością na lata i będzie przypominał wam i waszym znajomym, że bushcraft znacie nie tylko z internetu 😉